🧒🏻Ο Εγωκεντρισμός στα Παιδιά: Πώς τον Κατανοούμε Σήμερα; |

«Γιατί δεν καταλαβαίνει αυτό που λέω;» — μια ερώτηση που κάνουν συχνά οι γονείς και οι παιδαγωγοί. Στην καρδιά αυτής της απορίας βρίσκεται μια βασική ψυχολογική έννοια: ο εγωκεντρισμός στην παιδική ηλικία.

Ο όρος αυτός, αν και συχνά παρεξηγημένος, δεν αφορά εγωισμό ή κακή συμπεριφορά. Αντίθετα, περιγράφει την αναπτυξιακή φάση όπου το παιδί δεν έχει ακόμη τη γνωστική ικανότητα να υιοθετήσει την οπτική γωνία κάποιου άλλου. Αυτή η ιδέα βασίζεται στο έργο του Jean Piaget.

Ο Piaget υποστήριξε ότι τα παιδιά, μέχρι τα 7 περίπου έτη, δυσκολεύονται να δουν τον κόσμο από την οπτική γωνία των άλλων, εστιάζοντας στη δική τους εμπειρία και αντίληψη. Αν και αυτή η θεωρία κυριάρχησε για δεκαετίες, πιο πρόσφατες έρευνες επανεξετάζουν, επιβεβαιώνουν ή αναθεωρούν πλευρές της, φωτίζοντας το φαινόμενο υπό νέο πρίσμα.

Τι Εννοούσε ο Piaget με τον Όρο “Εγωκεντρισμός”;

Ο ελβετός ψυχολόγος Jean Piaget πίστευε ότι τα παιδιά σε προσχολική ηλικία λειτουργούν γνωστικά με βάση μια “εγωκεντρική” λογική: δεν μπορούν να αποκολληθούν από την υποκειμενική τους προοπτική, γεγονός που περιορίζει την ικανότητα τους για ενσυναίσθηση ή κατανόηση εναλλακτικών οπτικών (Heo et al., 2011).

Το γνωστό πείραμα με τα “τρία βουνά” είναι χαρακτηριστικό. Όταν ένα παιδί κλήθηκε να περιγράψει τι έβλεπε μια κούκλα από διαφορετική θέση, απέτυχε να απομακρυνθεί από τη δική του οπτική. Για τον Piaget, αυτή η αποτυχία σήμαινε ότι το παιδί δεν έχει αναπτύξει ακόμη την ικανότητα προοπτικής λήψης.

Σύγχρονες Εμπειρικές Προσεγγίσεις

Πιο πρόσφατες μελέτες επιβεβαιώνουν σε μεγάλο βαθμό τις ιδέες του Piaget, με ορισμένες διαφοροποιήσεις. Μια έρευνα του 2017 (Marwaha et al., 2017) διαπίστωσε ότι το 31,7% των παιδιών ηλικίας 4–7 ετών παρουσίαζε γνωστικό εγωκεντρισμό, με σημαντική μείωση καθώς η ηλικία αυξανόταν. Αυτή η παρατήρηση επιβεβαιώνει εν μέρει την πρόβλεψη του Piaget ότι με την πάροδο του χρόνου, η ικανότητα για ενσυναίσθηση και προοπτική σκέψη αυξάνεται.

Ανάλογα αποτελέσματα καταγράφηκαν σε μελέτη σε οδοντιατρικό περιβάλλον, όπου το 65% των παιδιών προσχολικής ηλικίας λειτούργησε εγωκεντρικά κατά την εφαρμογή του “three mountain task” (Asokan et al., 2014). Αυτό δείχνει ότι το φαινόμενο δεν εξαρτάται μόνο από το περιβάλλον αλλά είναι γενικό χαρακτηριστικό της αναπτυξιακής αυτής περιόδου.

Εγωκεντρισμός και Γλώσσα: Μια Επιπλέον Διάσταση

Ενδιαφέρον προκαλεί και η σύνδεση εγωκεντρισμού με γλωσσική ανάπτυξη. Η έρευνα έδειξε ότι ο γλωσσικός εγωκεντρισμός είναι μια παραλλαγή του ίδιου φαινομένου. Παιδιά κάτω των 7 ετών συχνά αδυνατούν να λάβουν υπόψη τι γνωρίζει ή δεν γνωρίζει ο συνομιλητής τους.

Για παράδειγμα:

Ένα παιδί κρατά ένα παιχνίδι και λέει «κοίτα!», χωρίς να συνειδητοποιεί ότι ο συνομιλητής δεν μπορεί να το δει.
Ή, λέει στη μητέρα του: «Το έκανε αυτός!», χωρίς να εξηγήσει ποιος είναι «αυτός», επειδή υποθέτει ότι η μητέρα του γνωρίζει ήδη το πρόσωπο στο οποίο αναφέρεται.
Σε μια συνηθισμένη σκηνή στο νηπιαγωγείο, ένα παιδί δίνει σε άλλο παιδί ένα μπλοκ και λέει απλά: «Βάλε το εδώ», χωρίς να εξηγεί πού ακριβώς εννοεί, ούτε τι να κάνει με αυτό. Αν το άλλο παιδί δεν κάνει αυτό που περίμενε, το πρώτο μπορεί να εκνευριστεί ή να νιώσει παρεξηγημένο — χωρίς να αντιλαμβάνεται ότι δεν επικοινώνησε με σαφήνεια τις σκέψεις του.

Αυτό το τελευταίο παράδειγμα είναι πολύ χρήσιμο για παιδαγωγούς ή γονείς, καθώς συμβαίνει συχνά στις καθημερινές αλληλεπιδράσεις των παιδιών και εξηγεί γιατί πολλές «παρεξηγήσεις» στην παιδική ηλικία δεν είναι σκόπιμες, αλλά αναπτυξιακά φυσιολογικές.

Παράλληλα φανερώνει ότι το παιδί θεωρεί αυτονόητο πως οι άλλοι γνωρίζουν ό,τι γνωρίζει και το ίδιο (Heo et al., 2011). Η διάσταση αυτή είναι κρίσιμη στην ανάπτυξη επικοινωνιακών δεξιοτήτων και ενισχύει τη σημασία της γλώσσας στη διαμόρφωση της σκέψης.

Προς μια Νέα Κατανόηση: Ο Εγωκεντρισμός ως Προσαρμογή;

Νεότερες θεωρήσεις προτείνουν ότι ο εγωκεντρισμός δεν είναι απλώς έλλειμμα ή γνωστική ανωριμότητα. Σε μελέτη του 2025, προτείνεται ότι ο εγωκεντρισμός συνδέεται με αμυντικούς μηχανισμούς του εγώ και ενδέχεται να αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου πλαισίου αυτοπροστασίας και σταδιακής ωρίμανσης της ταυτότητας (Anon., 2025)

Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι δεν θεωρούν όλοι οι μελετητές τον εγωκεντρισμό αρνητικό. Κάποιοι τον βλέπουν ως φυσικό στάδιο προσωπικής συγκρότησης και κατανόησης του κόσμου από το παιδί, με εν δυνάμει προσαρμοστικές λειτουργίες.

Πρακτικές Εφαρμογές: Τι Μπορούμε να Κάνουμε;

Η κατανόηση του εγωκεντρισμού έχει σημαντική πρακτική αξία. Γονείς, παιδαγωγοί και θεραπευτές μπορούν να εφαρμόσουν τεχνικές που βοηθούν τα παιδιά να αναπτύξουν την ικανότητα προοπτικής:

Παραδείγματα πρακτικών:

Παιχνίδια ρόλων: ζητήστε από το παιδί να “μπει στα παπούτσια του άλλου” – π.χ. να υποδυθεί τον δάσκαλο ή τον φίλο του.
Ομαδικές δραστηριότητες: η συνεργασία ενισχύει την κατανόηση των σκέψεων και των συναισθημάτων των άλλων.
Ιστορίες και ερωτήσεις: αφηγηθείτε μια ιστορία και ρωτήστε: «Τι νομίζεις ότι ένιωσε ο ήρωας;»
Ζωγραφική από διαφορετικές οπτικές γωνίες: όπως στο πείραμα των βουνών, ζητήστε από τα παιδιά να σχεδιάσουν το ίδιο αντικείμενο από διαφορετική θέση.

Όλες αυτές οι πρακτικές έχουν στόχο να διευρύνουν τη γνωστική και συναισθηματική προοπτική του παιδιού, οδηγώντας σταδιακά σε πιο ώριμη κοινωνική σκέψη (Delitala, 2000).

Συμπερασματικά

Ο εγωκεντρισμός δεν είναι “λάθος”, αλλά σταθμός. Αποτελεί ένα απαραίτητο βήμα προς τη σύνθετη κοινωνική κατανόηση και τη δημιουργία του «εγώ» μέσα στο «εμείς». Η θεωρία του Piaget εξακολουθεί να προσφέρει σταθερό θεωρητικό πλαίσιο, αλλά οι σύγχρονες έρευνες ανοίγουν τον δρόμο για μια πιο ολιστική και ενσυναισθητική προσέγγιση.

Στο τέλος της ημέρας, το να βλέπει κανείς τον κόσμο μόνο από τα δικά του μάτια είναι φυσικό. Το στοίχημα όμως για κάθε παιδί – με τη σωστή υποστήριξη – είναι να μάθει να βλέπει και μέσα από τα μάτια των άλλων.