Η αυτοεκτίμηση αποτελεί έναν θεμελιώδη πυλώνα της ψυχικής υγείας και της συνολικής ευεξίας ενός ατόμου. Αναφέρεται στην υποκειμενική αξιολόγηση που κάνει κανείς για την αξία του ως άτομο, την ικανότητά του να αντιμετωπίζει τις προκλήσεις της ζωής και το δικαίωμά του να είναι ευτυχισμένος. Μια υγιής αυτοεκτίμηση συνδέεται με μεγαλύτερη ανθεκτικότητα, καλύτερες διαπροσωπικές σχέσεις, αυξημένη παραγωγικότητα και μια πιο θετική στάση απέναντι στη ζωή (Kernis, 2003). Αντίθετα, η χαμηλή αυτοεκτίμηση μπορεί να οδηγήσει σε άγχος, κατάθλιψη, κοινωνική απομόνωση και δυσκολίες στην επίτευξη προσωπικών και επαγγελματικών στόχων (Orth & Robins, 2013).
Ορισμός της Αυτοεκτίμησης
Η αυτοεκτίμηση (self-esteem) ορίζεται ως η συνολική αξιολόγηση της αξίας του εαυτού (Rosenberg, 1965),δηλαδή πώς αντιλαμβάνεται και αποδέχεται το άτομο τον εαυτό του σε συναισθηματικό και γνωστικό επίπεδο (Doré, 2017) Δεν αφορά απλώς την αναγνώριση των ικανοτήτων μας, αλλά περιλαμβάνει και ένα συναισθηματικό στοιχείο: το πόσο αισθανόμαστε ότι αξίζουμε αγάπη, σεβασμό και επιτυχία. Είναι μια στάση απέναντι στον εαυτό μας, που μπορεί να είναι είτε θετική είτε αρνητική, και επηρεάζει βαθιά τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά μας. Σύμφωνα με τον Bailey (2003), αποτελεί μια σύνθετη ψυχική κατάσταση που περιλαμβάνει έννοιες όπως αυτοεικόνα, αυτο-αντίληψη και αυτο-ταυτότητα, οι οποίες λειτουργούν ως “θεμέλια” του ψυχικού εαυτού (Bailey, 2003).
Η αυτοεκτίμηση συχνά διακρίνεται από την αυτο-αποτελεσματικότητα (self-efficacy), η οποία αναφέρεται στην πεποίθηση για την ικανότητα εκτέλεσης συγκεκριμένων εργασιών (Bandura, 1977). Ωστόσο, οι δύο έννοιες αλληλεπιδρούν, καθώς η επιτυχής εκτέλεση εργασιών μπορεί να ενισχύσει την αυτοεκτίμηση.
Πηγές και Ανάπτυξη της Αυτοεκτίμησης
Η αυτοεκτίμηση δεν είναι έμφυτη, αλλά αναπτύσσεται και διαμορφώνεται καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής, με τις πρώιμες εμπειρίες να παίζουν καθοριστικό ρόλο. Η ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης ξεκινά από την παιδική ηλικία και διαμορφώνεται μέσα από εμπειρίες αποδοχής, επιτυχίας και συναισθηματικής ασφάλειας (Yahaya & Geok, 2003).
Οι γονείς και οι δάσκαλοι παίζουν καθοριστικό ρόλο, καθώς η ενίσχυση, η αναγνώριση της προσπάθειας και η αίσθηση ικανότητας οδηγούν στην ανάπτυξη θετικής αυτοεικόνας.
Ο Cast & Burke (2002) υποστηρίζουν ότι η αυτοεκτίμηση σχηματίζεται μέσα από τη διαδικασία κοινωνικής επιβεβαίωσης της ταυτότητας, δηλαδή όταν οι άλλοι αναγνωρίζουν το άτομο με τον τρόπο που εκείνο αντιλαμβάνεται τον εαυτό του (Cast & Burke, 2002).
Τέλος, ο Chrzanowski (1981) θεωρεί ότι η αυτοεκτίμηση είναι αποτέλεσμα γνωστικών διεργασιών που συνδυάζουν την αντικειμενική αξιολόγηση των ικανοτήτων με τα συναισθήματα αποδοχής του εαυτού (Chrzanowski, 1981).
Οι βασικές πηγές της περιλαμβάνουν:
Πρώιμες Εμπειρίες και Γονική Ανατροφή: Η ποιότητα των σχέσεων με τους πρωταρχικούς φροντιστές κατά την παιδική ηλικία είναι κρίσιμη. Η άνευ όρων αγάπη, η υποστήριξη, η αποδοχή και η ενθάρρυνση από τους γονείς συμβάλλουν στη διαμόρφωση μιας θετικής εικόνας εαυτού. Αντίθετα, η κριτική, η απόρριψη, η υπερπροστασία ή η παραμέληση μπορεί να οδηγήσουν σε χαμηλή αυτοεκτίμηση (Coopersmith, 1967).
Κοινωνική Σύγκριση: Καθώς μεγαλώνουμε, συγκρίνουμε τον εαυτό μας με τους συνομηλίκους μας και με τα κοινωνικά πρότυπα. Αυτή η σύγκριση μπορεί να επηρεάσει την αυτοεκτίμησή μας, ανάλογα με το αν αισθανόμαστε ότι ανταποκρινόμαστε ή όχι σε αυτά τα πρότυπα (Festinger, 1954).
Επιτεύγματα και Αποτυχίες: Οι επιτυχίες σε διάφορους τομείς (σχολείο, αθλητισμός, εργασία, σχέσεις) μπορούν να ενισχύσουν την αυτοεκτίμηση, καθώς επιβεβαιώνουν τις ικανότητές μας. Αντίθετα, οι επαναλαμβανόμενες αποτυχίες ή η έλλειψη αναγνώρισης μπορεί να τη μειώσουν (Harter, 1999).
Ανατροφοδότηση από τους Άλλους: Τα σχόλια, οι κρίσεις και οι αντιδράσεις των άλλων (οικογένεια, φίλοι, δάσκαλοι, συνεργάτες) επηρεάζουν σημαντικά την εικόνα που σχηματίζουμε για τον εαυτό μας (Cooley, 1902, “Looking-glass self”).
Εσωτερική Φωνή και Πιστεύω: Οι πεποιθήσεις που αναπτύσσουμε για τον εαυτό μας, οι αυτο-αναφορικές σκέψεις και ο τρόπος που ερμηνεύουμε τα γεγονότα διαμορφώνουν την αυτοεκτίμησή μας. Η ύπαρξη αρνητικών πυρηνικών πεποιθήσεων (“δεν αξίζω”, “δεν είμαι αρκετός”) είναι συχνά συνδεδεμένη με χαμηλή αυτοεκτίμηση (Beck, 1976).
Παράγοντες που Επηρεάζουν την Αυτοεκτίμηση
Πολλοί παράγοντες μπορούν να επηρεάσουν την αυτοεκτίμηση καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής:
Ψυχικές Διαταραχές: Η κατάθλιψη, το άγχος, οι διατροφικές διαταραχές και άλλες ψυχικές παθήσεις συνδέονται συχνά με χαμηλή αυτοεκτίμηση.
Σωματική Εικόνα: Η δυσαρέσκεια με την εξωτερική εμφάνιση είναι ένας κοινός παράγοντας που επηρεάζει αρνητικά την αυτοεκτίμηση, ιδιαίτερα στους εφήβους και τους νεαρούς ενήλικες (Smolak & Levine, 2001).
Κοινωνικοοικονομική Κατάσταση: Η φτώχεια, η ανεργία ή η δυσμενής κοινωνική θέση μπορεί να οδηγήσουν σε αισθήματα ανεπάρκειας και χαμηλότερης αυτοεκτίμησης.
Πολιτισμικοί Παράγοντες: Οι πολιτισμικές αξίες, τα πρότυπα ομορφιάς, επιτυχίας και συμπεριφοράς μπορούν να επηρεάσουν το πώς τα άτομα αξιολογούν τον εαυτό τους.
Τραυματικές Εμπειρίες: Κακοποίηση, απώλεια, εκφοβισμός ή άλλες τραυματικές εμπειρίες μπορούν να βλάψουν σοβαρά την αυτοεκτίμηση.
Επιπτώσεις της Αυτοεκτίμησης
Η αυτοεκτίμηση επηρεάζει πολλαπλές πτυχές της ψυχικής και κοινωνικής ζωής:
Ψυχική υγεία και ευημερία – Η υψηλή αυτοεκτίμηση συνδέεται με μεγαλύτερη ψυχική ανθεκτικότητα, ευτυχία και ικανοποίηση από τη ζωή (Choi, 2007).
Αντίθετα, η χαμηλή αυτοεκτίμηση συνδέεται με άγχος, κατάθλιψη και ανασφάλεια (Yahaya & Geok, 2003).
Κοινωνική και συμπεριφορική προσαρμογή – Η αυτοεκτίμηση λειτουργεί ως “κοινωνικό εμβόλιο”, μειώνοντας τον κίνδυνο παρορμητικών ή επικίνδυνων συμπεριφορών, όπως καταχρήσεις ή πρώιμες σεξουαλικές δραστηριότητες, ιδιαίτερα στα κορίτσια (Favara, 2013).
Ακαδημαϊκή και επαγγελματική επιτυχία – Τα άτομα με υψηλή αυτοεκτίμηση παρουσιάζουν περισσότερη αυτοπεποίθηση, καλύτερη προσαρμογή και αντοχή στις δυσκολίες, κάτι που τα καθιστά πιο επιτυχημένα σε μαθησιακά και επαγγελματικά περιβάλλοντα (Becker, 1993).
Βελτίωση της Αυτοεκτίμησης: Στρατηγικές και Ασκήσεις
Η αυτοεκτίμηση μπορεί να βελτιωθεί και να ενισχυθεί μέσα από συνειδητές προσπάθειες και πρακτικές.
Αναγνώριση και Αμφισβήτηση Αρνητικών Σκέψεων: Εντοπίστε τις αρνητικές, αυτο-απορριπτικές σκέψεις (“Είμαι ανίκανος”, “Κανείς δεν με συμπαθεί”) και αμφισβητήστε την εγκυρότητά τους. Είναι αυτές οι σκέψεις βασισμένες σε γεγονότα ή σε συναισθήματα; Μπορείτε να τις αναδιατυπώσετε με έναν πιο ρεαλιστικό και θετικό τρόπο;
Άσκηση: “Το Ημερολόγιο Ευγνωμοσύνης και Επιτευγμάτων”
Κάθε βράδυ, γράψτε 3 πράγματα για τα οποία είστε ευγνώμονες.
Γράψτε 1-2 μικρά ή μεγάλα επιτεύγματα της ημέρας (π.χ., “ολοκλήρωσα ένα δύσκολο project”, “βοήθησα έναν φίλο”, “πήγα μια βόλτα”, “επικοινώνησα με ένα αγαπημένο πρόσωπο”).
Εστίαση στα Δυνατά Σημεία: Αναγνωρίστε και αναπτύξτε τις ικανότητες, τα ταλέντα και τα θετικά σας χαρακτηριστικά. Μπορείτε να κάνετε μια λίστα με τα δυνατά σας σημεία και τις επιτυχίες σας.
Άσκηση: “Λίστα Δυνατών Σημείων”
Γράψτε τουλάχιστον 10 θετικά χαρακτηριστικά ή ικανότητες που έχετε (π.χ., είμαι καλός ακροατής, είμαι δημιουργικός, είμαι οργανωτικός, έχω χιούμορ, είμαι επίμονος).
Ζητήστε από 2-3 έμπιστους φίλους ή συγγενείς να σας πουν τι θαυμάζουν σε εσάς.
Θέστε Ρεαλιστικούς Στόχους: Η επίτευξη στόχων, ακόμα και μικρών, ενισχύει το αίσθημα ικανότητας.
Άσκηση: “Στόχοι της Εβδομάδας”
Κάθε αρχή εβδομάδας, θέστε 2-3 μικρούς, επιτεύξιμους στόχους (π.χ., “να διαβάσω 20 σελίδες από ένα βιβλίο”, “να πάω για περπάτημα 3 φορές”, “να καλέσω τους γονείς μου”). Στο τέλος της εβδομάδας, αναθεωρήστε τους και αναγνωρίστε την προσπάθειά σας, ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα.
Ανάπτυξη Αυτο-Συμπόνιας: Αντιμετωπίστε τον εαυτό σας με την ίδια καλοσύνη, κατανόηση και υπομονή που θα δείχνατε σε έναν φίλο. Αποδεχτείτε ότι όλοι κάνουν λάθη και αντιμετωπίζουν δυσκολίες (Neff, 2011).
Άσκηση: “Γράμμα στον Εαυτό μου”
Σκεφτείτε μια κατάσταση όπου νιώσατε ανεπαρκής ή απογοητευμένος.
Γράψτε ένα γράμμα στον εαυτό σας, σαν να το γράφατε σε έναν πολύ καλό φίλο που βιώνει την ίδια κατάσταση. Τι θα του λέγατε; Πώς θα τον ενθαρρύνατε;
Φροντίδα του Εαυτού (Self-Care): Η σωματική και ψυχική φροντίδα (ισορροπημένη διατροφή, επαρκής ύπνος, άσκηση, διαχείριση στρες) συμβάλλει στην ευεξία και κατ’ επέκταση στην αυτοεκτίμηση.
Θέματα Ορίων και Επιβεβαίωσης: Μάθετε να λέτε “όχι” όταν χρειάζεται και να εκφράζετε τις ανάγκες και τις επιθυμίες σας με σεβασμό. Αυτό ενισχύει την αίσθηση της αξίας και του ελέγχου στη ζωή σας.
Ερωτήσεις για Αυτο-Διερεύνηση
Αυτές οι ερωτήσεις μπορούν να σας βοηθήσουν να κατανοήσετε καλύτερα την αυτοεκτίμησή σας:
Πώς ορίζετε την αυτοεκτίμηση για τον εαυτό σας;
Ποιες είναι οι 3 μεγαλύτερες επιτυχίες σας στη ζωή; Πώς σας έκαναν να νιώσετε;
Ποιες είναι οι 3 μεγαλύτερες προκλήσεις σας; Τι μάθατε από αυτές;
Ποια μηνύματα λάβατε στην παιδική σας ηλικία σχετικά με την αξία σας; Πώς σας επηρέασαν;
Ποιο είναι το ένα πράγμα που θα θέλατε να βελτιώσετε στην εικόνα που έχετε για τον εαυτό σας;
Πώς μιλάτε στον εαυτό σας όταν κάνετε ένα λάθος; Θα μιλούσατε έτσι σε έναν φίλο;
Ποιες δραστηριότητες σας κάνουν να νιώθετε ικανοί και γεμάτοι ενέργεια;
Ποιος είναι ο πιο σημαντικός άνθρωπος στη ζωή σας και γιατί; Πώς σας κάνει να νιώθετε;
Συμπέρασμα
Η αυτοεκτίμηση είναι ένα δυναμικό και πολύπλοκο κατασκεύασμα που επηρεάζει κάθε πτυχή της ανθρώπινης εμπειρίας. Αποτελεί θεμελιώδη παράγοντα της ψυχικής ισορροπίας και της προσωπικής ανάπτυξης. Δημιουργείται από την αλληλεπίδραση εσωτερικών (γνωστικών, συναισθηματικών) και εξωτερικών (κοινωνικών, οικογενειακών) παραγόντων και επηρεάζει ουσιαστικά τη συνολική ευημερία, την προσαρμοστικότητα και την επιτυχία του ατόμου στη ζωή.
Ενώ οι πρώιμες εμπειρίες παίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωσή της, η αυτοεκτίμηση δεν είναι στατική. Μέσω της αυτογνωσίας, της υιοθέτησης υγιών στρατηγικών και, σε ορισμένες περιπτώσεις, της επαγγελματικής βοήθειας, τα άτομα μπορούν να καλλιεργήσουν μια πιο θετική και σταθερή αίσθησης της αξίας τους, οδηγώντας σε μια πιο γεμάτη και ικανοποιητική ζωή.
📚Βιβλιογραφία
- Bailey, J. (2003). The foundation of self-esteem.. Journal of the National Medical Association, 95 5, 388-93 .
- Bandura, A. (1977). Self-efficacy: Toward a unifying theory of behavioral change. Psychological Review, 84(2), 191–215. https://psycnet.apa.org/record/1977-22700-001
- Beck, A. T. (1976). Cognitive therapy and the emotional disorders. International Universities Press.
- Becker, M. R. (1993). Self-esteem: models and implications for management.
- Cast, A., & Burke, P. (2002). A Theory of Self-Esteem. Social Forces, 80, 1041 – 1068. https://doi.org/10.1353/sof.2002.0003.
- Choi, K. (2007). Self-esteem and Positive Psychology. THE KOREAN JOURNAL OF STRESS RESEARCH, 15, 205-214.
- Chrzanowski, G. (1981). The genesis and nature of self-esteem.. American journal of psychotherapy, 35 1, 38-46 . https://doi.org/10.1176/appi.psychotherapy.1981.35.1.38.
- Cooley, C. H. (1902). Human nature and the social order. Charles Scribner’s Sons. https://www.gutenberg.org/files/32688/32688-h/32688-h.htm
- Coopersmith, S. (1967). The antecedents of self-esteem. W. H. Freeman.
- Doré, C. (2017). Self esteem: A concept analysis. Recherche en soins infirmiers, 18-26.
- Favara, Marta. “Is self-esteem a” double edged sword”? Self-esteem and the onset of adolescent sexual activity.” IZA Discussion Papers 7171 (2013).
- Festinger, L. (1954). A theory of social comparison processes. Human Relations, 7(2), 117–140. https://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/001872675400700202
- Harter, S. (1999). The construction of the self: A developmental perspective. Guilford Press.
- Kernis, M. H. (2003). Toward a conceptualization of optimal self-esteem. Psychological Inquiry, 14(1), 1–26. https://www.jstor.org/stable/1449339
- Neff, K. (2011). Self-Compassion: The proven power of being kind to yourself. William Morrow.
- Orth, U., & Robins, R. W. (2013). Development of self-esteem across the life span. Developmental Psychology, 49(9), 1717–1728. https://psycnet.apa.org/record/2013-14930-001
- Rosenberg, M. (1965). Society and the adolescent self-image. Princeton University Press.
- Ryan, D. (1983). Self-Esteem: An Operational Definition and Ethical Analysis. Journal of Psychology and Theology, 11, 295 – 302. https://doi.org/10.1177/009164718301100402.
- Smolak, L., & Levine, M. P. (Eds.). (2001). The developmental psychopathology of eating disorders: Implications for research, prevention, and treatment. Lawrence Erlbaum Associates.
- Yahaya, A., & Geok, Y. (2003). The development of self-esteem among school students.
