Ο Sigmund Freud (1856–1939) ήταν Αυστριακός νευρολόγος και ψυχολόγος, γνωστός ως ο πατέρας της ψυχανάλυσης. Γεννήθηκε στις 6 Μαΐου 1856 στο Φράιμπεργκ της Μοραβίας (σήμερα στην Τσεχία) και σπούδασε ιατρική στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης. Εκεί ανέπτυξε έντονο ενδιαφέρον για τη νευρολογία και τη λειτουργία του ανθρώπινου νου. Κατά τη διάρκεια της ζωής του έζησε και εργάστηκε κυρίως στη Βιέννη, όπου ανέπτυξε τις θεωρίες που άλλαξαν για πάντα την ψυχολογία. Συνεπώς, η έρευνά του επικεντρώθηκε στην ανθρώπινη συμπεριφορά, το υποσυνείδητο και τη σημασία της παιδικής ηλικίας στην ανάπτυξη της προσωπικότητας.
Η ψυχολογία δεν θα ήταν ποτέ η ίδια χωρίς τον Freud. Πιο συγκεκριμένα, οι θεωρίες του, αν και συχνά αμφιλεγόμενες, άλλαξαν τον τρόπο που κατανοούμε την ανθρώπινη ψυχή, την προσωπικότητα και τις συμπεριφορές
Βασικές Θεωρίες του Freud
1. Το Υποσυνείδητο και η Δομή της Προσωπικότητας
Ο Freud διαχώριζε την ανθρώπινη ψυχή σε τρία επίπεδα:
- Συνειδητό: Τι γνωρίζουμε και βιώνουμε άμεσα, όπως η σκέψη “πρέπει να πάω στη δουλειά”.
- Προσυνειδητό: Αναμνήσεις και πληροφορίες που μπορούμε να ανακαλέσουμε, όπως μια παλιά συζήτηση με φίλο.
- Υποσυνείδητο: Βασικές επιθυμίες και φόβοι που επηρεάζουν τη συμπεριφορά μας χωρίς να το συνειδητοποιούμε, π.χ. γιατί νιώθουμε ανασφάλεια σε κοινωνικές καταστάσεις χωρίς προφανή λόγο. Με άλλα λόγια, πολλές φορές οι μικρές καθημερινές μας αντιδράσεις καθορίζονται από πράγματα που δεν αντιλαμβανόμαστε συνειδητά.
Επιπλέον, σύμφωνα με τον Freud η προσωπικότητα χωρίζεται σε:
- Id (Το Αυτό): Οι βασικές παρορμήσεις, όπως η πείνα ή η επιθυμία για χαρά.
- Ego (Το Εγώ): Ο λογικός διαχειριστής, που αποφασίζει αν θα φάμε το γλυκό τώρα ή θα περιμένουμε.
- Superego (Το Υπερεγώ): Οι ηθικοί κανόνες, όπως η συνείδηση που λέει “δεν πρέπει να κλέψω”.
2. Ψυχοσεξουαλική Ανάπτυξη
Σύμφωνα με τον Freud, η προσωπικότητα διαμορφώνεται από τη σεξουαλική ενέργεια (λίμπιντο) σε διαφορετικά στάδια: στοματικό, πρωκτικό, φαλλικό, λανθάνον και γεννητικό. Ωστόσο, η σωστή ή λανθασμένη διέλευση από αυτά τα στάδια επηρεάζει τη συμπεριφορά στην ενήλικη ζωή, και αυτό εξηγεί γιατί ορισμένες συμπεριφορές έχουν τις ρίζες τους στην παιδική ηλικία.
3. Άμυνες του Εγώ
Μια εξίσου σημαντική συνεισφορά του Freud ήταν οι αναφορές του στις ασυνείδητες άμυνες που χρησιμοποιούμε. Πιο συγκεκριμένα, για να αντιμετωπίσει το άγχος, το Ego χρησιμοποιεί μηχανισμούς άμυνας όπως:
- Καταπίεση (π.χ. ξεχνάμε έναν προσβλητικό διάλογο για να συνεχίσουμε τη μέρα μας)
- Μετατόπιση (π.χ. θυμώνουμε με τον συνεργάτη αντί με τον πραγματικό υπεύθυνο)
- Προβολή (π.χ. κατηγορούμε κάποιον άλλον για κάτι που μας ενοχλεί μέσα μας)
- Άρνηση (π.χ. αγνοούμε μια δυσάρεστη είδηση ή γεγονός)
Συνεπώς, οι καθημερινές μας αντιδράσεις συχνά εξηγούνται από αυτές τις άμυνες, και κατανοώντας τις μπορούμε να έχουμε καλύτερο έλεγχο στη ζωή μας.
Κριτική και Αντιδράσεις
Παρά τη μεγάλη επιρροή του, οι θεωρίες του Freud δέχτηκαν σημαντική κριτική:
- Έλλειψη επιστημονικής τεκμηρίωσης: Πολλές θεωρίες βασίζονται σε μελέτες περιπτώσεων και όχι σε πειράματα.
- Σεξουαλικό κέντρο: Η υπερβολική έμφαση στη σεξουαλικότητα θεωρήθηκε αμφιλεγόμενη.
- Προκατάληψη φύλου: Ορισμένες θεωρίες θεωρούνται σήμερα μισογυνικές, όπως η έννοια του “φθόνου του πέους”.
Παρόλα αυτά, οι έννοιες του υποσυνείδητου, των άμυνων του εγώ και η έμφαση στην παιδική ανάπτυξη παραμένουν καθοριστικές στην ψυχολογία, την ψυχοθεραπεία και την αυτογνωσία.
Συμβολή του Freud στην Καθημερινή Ζωή
Ο Freud επηρέασε όχι μόνο την ψυχοθεραπεία αλλά και τη λογοτεχνία, την τέχνη και την κουλτούρα γενικότερα. Για παράδειγμα, οι ρήσεις του, όπως:
- «Η ωριμότητα είναι η ικανότητα να αναβάλλεις την ικανοποίηση.»
- «Κάποια μέρα, κοιτάζοντας πίσω, τα χρόνια που αγωνίστηκες θα σου φανούν τα πιο όμορφα.»
αποτυπώνουν κατανοητά πώς οι θεωρίες του συνδέονται με την καθημερινή ζωή και την αυτογνωσία. Συνεπώς, μπορούμε να μάθουμε να αναγνωρίζουμε τις παρορμήσεις μας, να διαχειριζόμαστε τα συναισθήματά μας και να κατανοούμε καλύτερα τις σχέσεις μας με τους άλλους στηριζόμενοι στην κληρονομιά που άφησε πίσω του ο Freud.
📚Παραπομπές
- Freud, S. (1923). The Ego and the Id. London: Hogarth Press.
- Gay, P. (1989). Freud: A Life for Our Time. New York: Norton.
- McLeod, S. (2019). Psychodynamic Approach. Simply Psychology. https://www.simplypsychology.org/psychodynamic.html
- Roudinesco, E. (2016). Freud: In His Time and Ours. Harvard University Press.
