Η αναζήτηση της απάντησης στο «ποιος είμαι;» συνοδεύει την ανθρωπότητα εδώ και χιλιάδες χρόνια. Από την αρχαία Δελφική προσταγή «Γνώθι σαυτόν» μέχρι τη σύγχρονη ψυχολογία, η εξερεύνηση του εσωτερικού μας κόσμου παραμένει η μεγαλύτερη πρόκληση και το σπουδαιότερο ταξίδι αυτογνωσίας.
Η εσωτερική μας ταυτότητα δεν είναι ένα ενιαίο και στατικό στοιχείο. Αντιθέτως, μοιάζει με ένα πολύπλοκο μωσαϊκό που αποτελείται από το Εγώ, τον Εαυτό και την Αυτοεκτίμηση. Αυτά τα τρία στοιχεία βρίσκονται σε συνεχή αλληλεπίδραση. Μεταβάλλονται με το πέρας του χρόνου και των εμπειριών καθορίζοντας το πώς αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας, πώς σχετιζόμαστε με τους άλλους και πώς βιώνουμε τη ζωή. Αν θες περισσότερες θεωρίες δες το βιβλίο Ψυχολογικά Γυαλιά
Το Εγώ: Ο Διαχειριστής της Καθημερινότητας
Το Εγώ είναι το μέρος της ψυχικής μας ύπαρξης που χειρίζεται τη συνειδητή εμπειρία και ρυθμίζει τη συμπεριφορά μας στην καθημερινότητα. Είναι, θα λέγαμε, ο «διαχειριστής» του σπιτιού της ψυχής μας. Αναλαμβάνει να οργανώσει τις εμπειρίες μας, να προσαρμόσει τις παρορμήσεις μας στις κοινωνικές συνθήκες και να μας προστατέψει από συναισθηματική υπερφόρτωση.
Ωστόσο, όπως τόνισε ο Freud, «το Εγώ δεν είναι κύριος στο ίδιο του το σπίτι». Με αυτό εννοούσε ότι, όσο κι αν νομίζουμε πως ελέγχουμε τη ζωή μας με τη λογική και τη συνείδηση, μεγάλο μέρος των σκέψεων και των αντιδράσεών παραμένει σε υποσυνείδητο επίπεδο και καθορίζεται από το ασυνείδητο.
Σκεφτείτε ότι ο Εαυτός μας μοιάζει με έναν τεράστιο ωκεανό, με μεγάλα βάθη, γεμάτο ιστορίες, μνήμες και δυνατότητες. Το Εγώ, σε αντίθεση, είναι σαν να παρατηρείς αυτόν τον ωκεανό μέσα από το μικρό φινιστρίνι ενός πλοίου. Βλέπει ό,τι φωτίζει η συνείδηση και αγνοεί τα περισσότερα που βρίσκονται στο σκοτάδι.
Ως εκ τούτου, η στροφή προς τον εσωτερικό μας κόσμο είναι εκείνη που μας φέρνει κοντά στην αυθεντική μας ύπαρξη. Όπως σημείωνε και ο Jung: «Όποιος κοιτάζει προς τα έξω, ονειρεύεται. Όποιος κοιτάζει προς τα μέσα, ξυπνάει.»
Ο Εαυτός: Η Ολότητα της Ύπαρξής μας
Σε αντίθεση με το Εγώ, που περιορίζεται από τη συνείδηση και τις κοινωνικές ανάγκες, ο Εαυτός είναι η ολότητα της προσωπικότητάς μας. Περιλαμβάνει τόσο το συνειδητό όσο και το ασυνείδητο κομμάτι μας, τις αξίες, τις μνήμες, τα όνειρα, αλλά και τις δυνατότητες ανάπτυξης που ίσως δεν έχουμε ακόμη αγγίξει ή εξερευνήσει. Εξάλλου μέσα από το άγνωστο και τις καινούργιες εμπειρίες ο εαυτός μας αποκαλύπτεται.
Παράλληλα, ο Εαυτός δεν περιορίζεται από το πώς μας βλέπουν οι άλλοι. Οι κοινωνικές ταυτότητες – το όνομά μας, ο ρόλος μας στη δουλειά ή στην οικογένεια – είναι απλώς ετικέτες που τοποθετεί το περιβάλλον πάνω μας. Η αυθεντική μας φύση είναι κάτι πολύ βαθύτερο.
Η Αυτογνωσία: Το Φως που Διαλύει τις Σκιές
Η αυτογνωσία είναι η διαδικασία με την οποία στρέφουμε τον φακό μας προς τον ωκεανό του Εαυτού, φωτίζοντας τόσο τα όμορφα κομμάτια όσο και όσα μας δυσκολεύουν.
Μέσα από αυτήν τη διαδικασία:
- Μαθαίνουμε να αναγνωρίζουμε τα συναισθήματά μας και να κατανοούμε τις αντιδράσεις μας.
- Ανακαλύπτουμε τις πληγές και τα μοτίβα που διαμορφώνουν τη συμπεριφορά μας.
- Αρχίζουμε να βλέπουμε τις δυνατότητες που δεν είχαμε φανταστεί.
Η αυτογνωσία είναι, συνεπώς, η γέφυρα που ενώνει το μικρό παράθυρο του Εγώ με τον απέραντο ωκεανό του Εαυτού. Και παρότι φέρνει στην επιφάνεια πράγματα που μπορεί να πονέσουν, είναι η μόνη πορεία που οδηγεί στην αυθεντική ελευθερία.
Η Αυτοεκτίμηση: Ο Συναισθηματικός Καθρέφτης του Εαυτού
Η αυτοεκτίμηση είναι το συναίσθημα της αξίας που αποδίδουμε στον εαυτό μας.
Όταν βασίζεται στην αυθεντική αυτογνωσία, είναι σταθερή και ανθεκτική. Αντίθετα, όταν εξαρτάται αποκλειστικά από την αναγνώριση των άλλων, το Εγώ φουσκώνει προσωρινά, αλλά γίνεται εύθραυστο.
Ας δούμε ένα παράδειγμα:
Ο Γιάννης παίρνει προαγωγή στη δουλειά του. Αν η αξία του εξαρτάται μόνο από το χειροκρότημα των άλλων, τότε η χαρά του θα είναι βραχύβια, γιατί το Εγώ του θα ζητά συνεχώς νέα επιβεβαίωση.
Αν, όμως, έχει βαθιά επίγνωση της αξίας του ως ανθρώπου, η αυτοεκτίμησή του παραμένει σταθερή, ανεξάρτητα από τις εξωτερικές συνθήκες.
«Όποιος γνωρίζει τους άλλους, γνωρίζει πώς λειτουργεί ο κόσμος.
Όποιος γνωρίζει τον εαυτό του, γνωρίζει πώς λειτουργεί ο Θεός.» Αρχαία Σοφία.
Συμπέρασμα: Η Εσωτερική Ισορροπία Γεννιέται στην Αυτογνωσία
Το Εγώ είναι απαραίτητο για να διαχειριζόμαστε τη ζωή μας, αλλά δεν είναι ολόκληρη η ύπαρξή μας. Ο πραγματικός πλούτος κρύβεται στον Εαυτό, που περιλαμβάνει τα συνειδητά και ασυνείδητα κομμάτια μας, τις εμπειρίες και τις δυνατότητές μας.
Η αυτογνωσία είναι το κλειδί για να περάσουμε από το περιορισμένο βλέμμα του Εγώ στον απέραντο πλούτο του Εαυτού.
Μας βοηθά να αποτινάξουμε τις μάσκες του ψευδούς Εαυτού, να χτίσουμε γνήσια αυτοεκτίμηση και να ζήσουμε με πληρότητα και αυθεντικότητα.
Όπως υπενθυμίζει η αρχαία σοφία:
«Γνώθι σαυτόν.»
📚Βιβλιογραφία
- Baumeister, R. F. (1997). Identity, Self-Concept, and Self-Esteem.
- Bhar, G. (2018). Power of Human-self (Transfer, Transform and Transcending the Ego).
- Freud, S. (1923). The Ego and the Id.
- Jung, C. G. (1959). The Archetypes and the Collective Unconscious.
- McAdams, D. P., Trzesniewski, K. H., Lilgendahl, J. P., Benet-Martínez, V., & Robins, R. W. (2021). Self and identity in personality psychology.
- Stets, J. E., & Burke, P. J. (2014). Self-Esteem and Identities.
